Riyaziyyatın mahiyyəti və onun həqiqi dünyaya əlaqəsi haqqında düşündünüzmü?
Siz tək deyilsiniz. Bu sual tarix boyu riyaziyyatçıları, filosofları və adi insanları cəlb edib.
Riyaziyyat gizli bir yerdən üzə çıxarılan bir kəşfdirmi, yoxsa problemləri həll etmək və ətrafımızdakı dünyanı başa düşmək üçün insanlar tərəfindən yaradılan ixtiradırmı?
Riyaziyyatın kəşf və ya ixtira olması mübahisəsi, riyazi konseptlərin insan düşüncəsindən, beynindən asılı olmadan mövcudluğu sualı üzərində dayanır.
a.Riyaziyyat bir kəşf kimi
Kəşf görüşünün tərəfdarları, riyazi konseptlərin insan ağlından müstəqil olduğuna inanırlar. Onlar riyaziyyat ideyalarının insanlar tərəfindən ixtira edilmədiyinə, lakin onları kainatın işləmə prinsiplərini aşkar edən astronomlar kimi kəşf etdiklərinə inanırlar. Bu perspektiv, riyaziyyatın həqiqətlərinin universal, əbədi və obyektiv olduğu düşüncəsinə əsaslanır.
b. Riyaziyyat bir ixtira kimi
Digər tərəfdən, riyaziyyatı ixtira kimi göstərənlər onu insan yaratığı, dünyanı təsvir etmək, başa düşmək və manipulyasiya etmək üçün köməkçi vəsait və ya dil kimi təsvir edirlər. Bu baxışda, riyazi konseptlər insanların təcrübələrinə və dünyanı başa düşmələrinə əsasən qurulan bir şeydir. Sadəcə müşahidə edilən təbiət qanunlarını ifadə etmək üçün ən uyğun gələn qaydalar qəbul edilir.
Bu perspektiv, riyaziyyat ideyalarının bizim başa düşməmiz inkişaf etdikcə dəyişə biləcəyini və onların özü-özünə sabit olmadığını vurğulayır.
c. Hibrid yanaşma
Mövzunu daha da genişləndirərək, bəziləri hibrid baxışı müdafiə edir, təməl riyaziyyat kəşf ola bildiyi halda (məsələn, iki ədəd maddənin var olmasındakı “iki” nə deməkdir – bu anlayış insan ixtirası olmadan başa düşülə bilər), daha təkmil riyazi anlayışlar və texnikaların həqiqətən insana aid olduğunu irəli sürürlər.
Məsələn, sıfır və mənfi ədədlər anlayışını nəzərdən keçirək. Bunlar təbii olaraq “kəşf edilmiş” hadisələr deyil, daha çox müəyyən vəziyyətləri anlamlandırmaq (kiməsə pul borclu olmaq kimi) və ya ədədi sistemimizdəki boşluğu doldurmaq üçün “icad edilmişdir”.
Eynilə, fizika, mühəndislik, kompüter elmləri və s.-də xüsusi tətbiqləri olan hesablama, topologiya və ya mürəkkəb ədədlər kimi riyaziyyatın qabaqcıl sahələrinə çox vaxt mürəkkəb problemləri həll etmək və ya mürəkkəb nümunələri anlamaq üçün nəzərdə tutulmuş insan ixtiraları kimi baxılır.
Ancaq bu anlayışlar icad edildikdən sonra onların təsirləri və həqiqətləri sanki kəşf olunmağı gözləyirmiş kimi özünü ortaya qoyur. Məsələn, “xəyali” ədəd (ixtira) anlayışını müəyyən etdikdən sonra onun tərifinə açıq şəkildə daxil etmədiyimiz xüsusiyyətlərə və nümunələrə malik olduğunu kəşf etdik.
Beləliklə, riyaziyyat kəşfdir, yoxsa ixtira? Polemika davam edir və ola bilsin ki, o, həm kəşfin, həm də ixtiranın elementlərini özündə cəmləşdirərək, ortada yerləşir. Buna baxmayaraq, riyaziyyatın kainatın möcüzələrini aydınlaşdırmaq gücü danılmaz olaraq qalır.
May 27, 2023
Buradan davam edin: Zehni inkişafınız üçün testlər - İndi başlayın!
Top 100 - IQ, İnformatika, İngilis dili üzrə
